تحلیل رفتار متقابل چیست؟
تحلیل رفتار متقابل را می توان به عنوان یک نظریۀ شخصیت تلقی کرد که ساختاری مجزا و دسته بندی شده از شخصیت انسانها ارائه می دهد. بدین منظور از یک الگوی
سه بخشی به عنوان الگوی حالات نفسی استفاده می کند. این الگو به ما کمک می کند تا دریابیم انسانها چگونه عمل و رفتار می کنند و اینکه چگونه شخصیت خود را در قالب رفتارهایشان آشکار می سازند. تحلیل رفتار متقابل همچنین نظریه ای برای ارتباطات انسانی فراهم می آورد که می تواند برای تجزیه و تحلیل رفتار افراد در گروههای طبیعی نظیر خانواده و گروههای غیر طبیعی مثل سازمانها بکار رود.
از سوی دیگر تحلیل رفتار متقابل نظریه ای برای رشد کودک ارائه می دهد و مشخص می کند که چگونه الگوهای کنونی رفتار و واکنشهای افراد ریشه در دوران کودکی دارند و در واقع شیوۀ زندگی ما باز نوازی همان روشهای ثبت و ضبط شده دوران کودکی ماست. این رویکرد یک نظام روان درمانی را به ما معرفی می کند که می تواند مورد استفاده روان شناسان، مشاوران و مددکاران و سایر حرف مرتبط با حوزه بهداشت روانی مورد استفاده قرار گیرد. و در درمانهای فردی، گروهی و خانوادگی بکار گرفته شود.
به طور کلی تحلیل رفتار متقابل در هر زمینه ای که نیاز به درک افراد و ارتباطات انسانی باشد می تواند به کار رود.
پیش فرض اصلی در این رویکرد این است که انسانها ذاتاً خوب هستند؛ همه توانایی فکر کردن را دارند؛ و سرنوشت انسانها به دست خودشان قابل تغییر است. علیرغم اینکه ثبت و ضبط های دوران کودکی وجود دارند ولی فرد می تواند با آگاهی و شناخت از نحوه عملکرد آنها را تغییر دهد.
مفاهیم اساسی در رویکرد (TA)
حالت من کودکی: مجموعه ای از احساسات، نگرشها و طرحهای رفتاری است که بقایایی از دوران کودکی خود فرد هستند. کودک از بدو تولد تا پنج سالگی در تعامل با اشخاص مهم زندگی خود پاسخهایی را ثبت و ضبط می کند. همه آنچه که ثبت و ضبط می شود همراه با حالتهای عاطفی و هیجانی خاص هر تجربه با رخدادی است که ضبط می شود. بدین معنی که همۀ آن چه کودک دیده یا شنیده یا احساس کرده و فهمیده است. همین اطلاعات جمع آوری شده در زمینه دیده ها، شنیده ها، احساس کردنها و فهمیدن است که حالت من کودکی را بوجود می آورد.
حالت من والدینی: مجموعه ای از طرحهای رفتاری است که ویژگیهایی مشابه رفتار والدین فرد است. مجموعه انبوهی از وقایع خارجی و تحمیل غیر قابل سؤال در مغز است که کودک با مشاهده رفتار و اعمال عیناً والد ثبت و ضبط می کند. از این رو اگر والدین همواره با یکدیگر در حال جنگ و نزاع باشند، کودک نیز این حالت را در خود ثبت خواهد کرد. او تمام نصیحت گوییها، قوانین و مقرراتی که از والدینش شنیده و یا دیده است در این قسمت (من والدینی) ضبط می کند. حالت “من والدینی” در فرد مبین رفتارها و تعاملهای کامل والدین با یکدیگر است. حالت “من والدینی” بر اثر رفتارهای پدر و مادر به وجود می آید از این رو اگر بین آنها در تعامل با کودک هماهنگی موجود نباشد، کودکشان دچار سردرگمی شدیدی خواهد شد. حالت “من والدینی” دو وظیفه عمده دارد. اول آنکه فرد را قادر می سازد تا به نحو موثری در مقام پدر و مادر عمل کند (نقشهای آتی او) – دوم اینکه پاسخهای زیادی را به حالت خودکار در می آورد و نیاز به تجربه کردن مجدد را کاهش می دهد و این عمل تا حدود زیادی از اتلاف وقت و انرژی جلوگیری می کند.
حالت من بالغ : “من بالغ” به وسیله مجموعه ای از احساسات، نگرشها و طرحهای رفتاری خود مختار و مستقل توصیف می شود که با واقعیت موجود تطبیق و هماهنگی دارند. حالت “من بالغ” برای بقا لازم است. این حالت اطلاعات و داده های حاصل از تعاملات اجتماعی را به جریان می اندازد، تجزیه و تحلیل می کند و احتمالاتی را که برای حل و فصل مؤثر دنیای خارج ضروری هستند، محاسبه می کند. وظیفه دیگر حالت “من بالغ” منظم کردن فعالیتهای “من کودکی” و “من والدینی” و واسطه شدن عینی میان آنهاست…… ادامه دارد
دکتر زهره استوار
